ნასახელარ ზმნათა სტრუქტურული ყალიბები და გაზმნავების ტენდენციები სამხრულ კილოებში
DOI:
https://doi.org/10.52340/sou.2022.20.01საკვანძო სიტყვები:
ნასახელარი ზმნა, ზმნის ფუძე, სამხრული კილო, სტრუქტურული ყალიბებიანოტაცია
ნასახელარი ზმნები და ნაზმნარი სახელები ენის ლექსიკური ფონდის გამდიდრების ერთ-ერთი საშუალებაა. მისგან ახალ ზმნათა წარმოება კი კიდევ უფრო საინტერესოა ხელახალი სიტყვაწარმოების თვალსაზრისით. საკითხი საინტერესო და აქტუალურია (განსაკუთრებით სამხრულ კილოებში) უცხოურ ფუძეთაგან ნაწარმოები ნასახელარი ზმნების შემთხვევაში.
პუბლიკაციის მიზანია, ნაზმნარ სახელთაგან ნაწარმოებ დენომინატივთა შესწავლა სამხრული კილოების: აჭარულის (შიდა დიალექტი) და შავშურის, კლარჯულის, ტაოურის (გარე დიალექტები) მიხედვით; ქართულ და უცხოურ (აღმოსავლურ) ნაზმნარ სახელთაგან ნაწარმოები ზმნების გაანალიზება. სამხრულ კილოებში ნასახელარი ზმნის ფუძეთა უმეტესობა საწყისია: გვადუნი, ბლაყუნი, ლარწუკი... ფერხულობს, ებადუნება, ეგვადუნება, ებლაყუნება, ელარწუკება და ა. შ.; ზოგი მათგანი ფუძეგაორკეცებულია: ცუნცრუკებს, პუკპუკებს, წიკწიკებს. მასდარისგან ნაწარმოები ფორმა ცოტაა: ჯინქვავს, აფეშვებს. საინტერესოა ტაოურში დადასტურებული ხვარათობა, ფართობა... აქ დიალექტიზმები ჭარბობს არქაიზმებს.
საკმაოდ პროდუქტიულია ახალ ზმნათა უცხოური ნაზმნარი სახელებისგან წარმოება, განსაკუთრებით ბევრია საწყისთაგან ნაწარმოები ნასახელარი ზმნა: ტაღლუჯობა, ქიბრობა, ყაშმერობა, ყაჯირობა, ფიშმანობა, ზახმეთობა, მერაყობა, ყეჰრობა, ხიზმეთობა, ყავღობა, ჩინგნობა, ჰევესობა, დადინგლება, დასუნნათება, დაბარიშება, წაყათმიშება, გათერბიელება.
კვლევის პერსპექტივაა სამხრული დიალექტური მასალების გამოწვლილვით შესწავლა და შედარება ქართული ენის სხვა კილოებთან; ასევე ნასახელარ ზმნათა სტრუქტურული ყალიბების აღწერა და გაანალიზება.
წყაროები
ზექალაშვილი, რ. (2017). რ. ზექალაშვილი. მასდარის საკითხისათვის თანამედროვე ქართულში. „ქართველური მემკვიდრეობა“. XXI. ქუთაისი. „აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი“; http://ejournals.atsu-.ge/Kartvelology/issues/XXI/ZekalashviliRusudan.pdf
კიკვაძე, მ. (2013). მ. კიკვაძე. თურქიზმები მუჰაჯირთა მეტყველებაში; ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ქართველოლოგიის ინსტიტუტი. „მუჰაჯირები“. VII კრებული. ბათუმი;
მელიქიშვილი (1975). დ. მელიქიშვილი. იოანე პეტრიწის ფილოსოფიურ შრომათა ენა და სტილი. თბილისი;
ნიჟარაძე, შ. (1975). შ. ნიჟარაძე. აჭარული დიალექტი. ბათუმი. „საბჭოთა აჭარა“;
ნიჟარაძე, შ. (1961). შ. ნიჟარაძე. ქართული ენის ზემოაჭარული დიალექტი. ბათუმი;
ფაღავა, მ., ცეცხლაძე, ნ. (2017). მ. ფაღავა. ნ. ცეცხლაძე. სამხრული კილოები – ბრუნებისა და უღლების ძირითადი პარადიგმები. ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი. ქართველოლოგიის ცენტრი. თბილისი. „ივერიონი“;
ფუტკარაძე, შ. (1993). შ. ფუტკარაძე. ჩვენებურების ქართული. ბათუმი. „აჭარის ჟურნალ-გაზეთების გამომცემლობა“;
ფუტკარაძე, შ. (2016). შ. ფუტკარაძე. ჩვენებურების ქართული. წიგნი II. ისტორიული ტაო-კლარჯეთისა და მუჰაჯირი ქართველების მეტყველების ლინგვისტური ანალიზი. ბათუმი. „აჭარა“;
ფუტკარაძე, შ. (2010). შ. ფუტკარაძე. ზმნური ფორმების წარმოებასთან დაკავშირებული თავისებურებანი იმერხეულში. ბსუს სამეცნიერო ცენტრის ჰუმანიტარულ და სოციალურ მეცნიერებათა მიმართულება. აჭარული დიალექტის დარგობრივი ლექსიკა, XI. ბათუმი;
ფუტკარაძე, შ. (2009). შ. ფუტკარაძე. ნასახელარი ზმნების წარმოების თავისებურებანი ნიგალის ქართულში. ჰუმანიტარული მეცნიერებები ინფორმაციულ საზოგადოებაში. I. ბათუმი. „ბათუმის უნივერსიტეტი“;
ფუტკარაძე, შ. ფუტკარაძე, შ. (2007). შუშანა ფუტკარაძე. შორენა ფუტკარაძე. ზმნური ფორმების წარმოების თავისებურებანი ნიგალის ხეობის ქართულში. აჭარული დიალექტის დარგობრივი ლექსიკა. IX. ბათუმი;
ჩოხარაძე, ვ. (2013). ვ. ჩოხარაძე. თურქული ლექსიკა ქართული მაწარმოებლით მუჰაჯირთა მეტყველებაში. ბსუს განათლებისა და მეცნიერებათა ფაკულტეტი. ქართველოლოგიის ცენტრი. კრებული VII. ბათუმი;
შანიძე, ა. (1980). ა. შანიძე. თხზულებანი თორმეტ ტომად. ტომი III. ქართული ენის გრამატიკის საფუძვლები. თბილისი. „თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა“;
ცხადაძე, ბ. (1984). ბ. ცხადაძე. მასდარის წარმოება ძველ ქართულში (აწმყოს ფუძის ისტორიასთან დაკავშირებით). თბილისი. „მეცნიერება“;
ცეცხლაძე, ნ. (2006). ნ. ცეცხლაძე. მიმღეობა ძველ ქართულში. ბათუმი. გამომცემლობა,, ბათუმის უნივერსიტეტი“;
ცეცხლაძე, ნ. (2015). ნ. ცეცხლაძე. ნეკროტიზმები ქართულში. ბსუს ქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტის შრომები. ფილოლოგიური მაცნე. II. თბილისი. ,,ივერიონი“ ISBN-978-9941-9411-6-0; https://www.academia.-edu/27476694/Phiological_Works_BSU_
ხახუტაიშვილი, მ. (2014). მ. ხახუტაიშვილი. სალექსიკონო მასალა ქობულეთური კილოკავისათვის (ქობულეთელ მუჰაჯირთა შთამომავლების მეტყველების მიხედვით). კრებული IX. ბათუმი. ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი;
ჯორბენაძე, ბ. (1989). ბ. ჯორბენაძე. ქართული დიალექტოლოგია. ტომი I. თბილისი. გამომცემლობა „მეცნიერება“.
საილუსტრაციო წყაროები:
ფაღავა, ცინცაძე, ბარამიძე, ჩოხარაძე, შიოშვილი, მამულაძე, ხალვაში, მგელაძე, შაშიკაძე, კარალიძე, ჯ. (2016). მამია ფაღავა. მერი ცინცაძე. მაია ბარამიძე. მალხაზ ჩოხარაძე. თინა შიოშვილი. შოთა მამულაძე. რამაზ ხალვაში. ნუგზარ მგელაძე. ზაზა შაშიკაძე. ჯემალ კარალიძე. კლარჯეთი: [მონოგრაფია]. თბილისი. „სამშობლო“.
კლარჯული მასალები. (2009). კლარჯული მასალები. ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის კრებული. ტ. VI. ბათუმი;
კლარჯული კილო. (2014). კლარჯული კილო. შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართველოლოგიის ცენტრის კრებული. ტ. VIII. ბათუმი;
კლარჯ მუჰაჯირთა შთამომავლების მეტყველება. (2014). კლარჯ მუჰაჯირთა შთამომავლების მეტყველება. მასალები. შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართველოლოგიის ცენტრის კრებული. ტ. IX. ბათუმი;
ჩოხარაძე, ფაღავა, შიოშვილი, ფარტენაძე, შაშიკაძე, ბარამიძე. (2020). მა¬ლ-ხაზ ჩოხარაძე. მამია ფაღავა. თინა შიოშვილი. ნათელა ფარტენაძე. ზაზა შაშიკაძე. მაია ბარამიძე. მარადიდი. მონოგრაფია. ბსუ. ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი. ქართველოლოგიის ცენტრი. თბილისი. „მერიდიანი“;
ფაღავა, ცინცაძე, მაკარაძე, დიასამიძე, თანდილავა, (2005). მამია ფაღავა. მერი ცინცაძე. ე. მაკარაძე, რ. დიასამიძე, ლ. თანდილავა, ტაოური მეტყველების ნიმუშები, მ. ფაღავა, მ. ცინცაძე, ემზარ მაკარაძე. რევაზ დიასამიძე. ლილე თანდილავა. სამხრეთ-დასავლეთი საქართველოს სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი. კრებული IV. ბათუმი. „ბათუმის უნივერსიტეტი“;
ფაღავა, ცინცაძე, ბარამიძე, ჩოხარაძე, შიოშვილი, ხალვაში, მგელაძე, შაშიკაძე, ჩვიუმიანი, კარალიძე, (2020). მამია ფაღავა. მერი ცინცაძე. მაია ბარამიძე. მალხაზ ჩოხარაძე. თინა შიოშვილი. რამაზ ხალვაში. ნუგზარ მგელაძე. ზაზა შაშიკაძე. რამაზ ხალვაში. ჯ, ჩვიუმიანი. ჯემალ კარალიძე. ტაო. მონოგრაფია. თბილისი. „მერიდიანი“;
ფაღავა, მ. ცინცაძე, მ. ბარამიძე, მ. (2022). მამია ფაღავა. მერი ცინცაძე. მაია ბარამიძე. ქართული ენის შავშური დიალექტი. მონოგრაფია. თბილი-სი. „მერიდიანი“;
ხახუტაიშვილი, მ. ფუტკარაძე, შ. (2009). მზია ხახუტაიშვილი. შუშანა ფუტკარაძე. ქობულეთური კილოკავის მასალები ქობულეთელ მუჰაჯირთა შთამომავლების მეტყველების მიხედვით. ბსუს ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს სამეცნიერო კვლევითი ცენტრი. კრებული VI. ბათუმი;
ფაღავა, მ. ბარამიძე, მ. ცინცაძე, მ. (2013). მამია ფაღავა. მაია ბარამიძე. მერი ცინცაძე. ორდუელ მუჰაჯირთა მეტყველება (მასალები). ბსუს განათლებისა და მეცნიერებათა ფაკულტეტი. ქართველოლოგიის ცენტრი. კრებული VII. ბათუმი;
შიოშვილი, თ. მახარაშვილი, გ. (2013). თინა შიოშვილი. გიორგი მახარაშვილი. მუჰაჯირების ფოლკლორი (ტექსტები). ბსუს განათლებისა და მეცნიერებათა ფაკულტეტი. ქართველოლოგიის ცენტრი. კრებული VII. ბათუმი;
ფაღავა, მ. (2013). მამია ფაღავა. ქართველი მუჰაჯირები ორდუსა და სამსუნის გუბერნიებში (ილებში) (ფოკლორული და დიალექტოლოგიური მასალები). ბსუს განათლებისა და მეცნიერებათა ფაკულტეტი. ქართველოლოგიის ცენტრი. კრებული VII. ბათუმი.
