შრომითი ორგანიზაციისა და დანაწილების საკითხები კოლხეთის დაბლობის ნამოსახლარებზე გვიანბრინჯაო-ადრერკინის ხანაში
DOI:
https://doi.org/10.52340/sou.2023.21.15საკვანძო სიტყვები:
კოლხეთის დაბლობი, ნამოსახლარები, გვიანბრინჯაო-ადრერკინის ხანა, შრომითი ორგანიზაციაანოტაცია
წინამდებარე სტატიაში საუბარია გვიანბრინჯაო-ადრერკინის ხანაში კოლხეთის დაბლობის ნამოსახლარებზე შრომითი ორგანიზაციის მოწყობის საკითხებზე, შრომის საზოგადოებრივ დანაწილებაზე, ცენტრალური ბორცვების, ნამოსახლართა კომპლექსების, საარხო სისტემების წარმოქმნაზე და ა. შ. ცხადია, ბრინჯაოს ხანაში შრომითი ორგანიზაციის მოწყობა და შრომის საზოგადოებრივი დანაწილება ფართო ხასიათს ვერ მიიღებდა, რადგან ნამოსახლართა მასშტაბები არ იყო ვრცელი. აქედან გამომდინარე, მოსახლეობა მრავალრიცხოვანი არ იქნებოდა. ეს პრობლემა უფრო მიესადაგება წინაანტიკურ ხანას, როდესაც განსაკუთრებით მრავლდება მოსახლეობა და მათი საცხოვრებელი ფართობები აღწევს დაახლოებით 10-15,20 ჰა.
კოლხეთში ადრეანტიკურ ხანაში სხვა ტიპის დასახლებებთან ერთად, სწორედ დიხა-გუძუბათა მსხვილ გაერთიანებებს უნდა შეემზადებინა ნიადაგი სახელმწიფოს წარმოქმნისათვის.
ხელოვნურად გამართულ ბორცვ-ნამოსახლარებს ზოგჯერ შემოუყვება 10, 15 და 50 მეტრის სიგანისა და 2-3 მეტრის სიღრმის არხები, რომლის ამოღებას ხელმძღვანელობდა მკაცრ შრომით ორგანიზაციაზე დაფუძნებული გვარი თუ თემი და მათ წიაღში წარმოქმნილი ლიდერები.
ადრერკინის ხანაში კოლხეთში დაბლობზე ჩნდება მძივების დასამზადებელი საწარმოო სახელოსნოები, რომლებიც ემყარებოდა ადგილობრივი მდიდარი ნედლეულის ბაზას. აქ დამზადებული პროდუქცია არ უნდა ყოფილიყო გამიზნული მარტო შიდა მოხმარებისათვის, არამედ იგი წარმოადგენდა ექსპორტის საგანს. ამ ტიპის ნამოსახლარებზე მძივების დასამზადებელი იარაღ-ინსტრუმენტებისა და ამ დარგის განვითარებასთან დაკავშირებული ნივთების აღმოჩენის ფაქტები შრომის დიდ საზოგადოებრივ დანაწილება-ორგანიზაციას და პროფესიონალ ხელოსანთა არსებობას გულისხმობს.
წყაროები
ადამია (1979): ალ. ადამია, კოლხური წნული სახლები, ძმ, N49, თბილისი;
ავალიშვილი (1994): გ. ავალიშვილი, საქართველოს მოსახლეობის სტრუქტურა
და სატომთაშორისო ურთიერთობანი ლითონის ხანაში, სადოქტორო დისერტაცია, ხელნაწერი, თბილისი;
აფაქიძე (1988): ჯ. აფაქიძე, ცენტრალური კოლხეთის არქეოლოგიური რუკა (ძვ. წ. XVI-XVსს.) (სამაროვნები, განძები, მეტალურგიული სახელოსნოები), ძმ, N3, თბლისი;
აფაქიძე (2001): ჯ. აფაქიძე, კოლხური კულტურის საწარმოო-ნამოსახლარების დათარიღებისათვის, ძიებანი, 10, თბილისი;
აფაქიძე (2001ა): ჯ. აფაქიძე, კოლხეთის გვიანბრინჯაო და რკინის ხანის დასახლებათა ტიპოლოგიური და ქრონოლიგიური კლასიფიკაციის საკითხები, კავკასია ნეოლით-ბრინჯაოს ხანის არქეოლოგიის საკითხები (ძიებანი VI, დამატება), თბილისი;
აფაქიძე (2006): ჯ. აფაქიძე, აფხაზეთის გვიანბრინჯაო-ადრერკინის ხანის განძები, აფხაზეთი, I, თბილისი;
ბარამიძე (1998): მ. ბარამიძე, აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთი ძვ. წ. II-I ათასწლეულის პირველ ნახევარში (ძირითადი პრობლემები), სადოქტორო დისერტაცია, ხელნაწერი, თბილისი;
ბარამიძე (2017): მ. ბარამიძე, ჩრდილო-აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთი ძვ. წ. II-I ათასწლეულის პირველ ნახევარში, თბილისი;
გამყრელიძე (1982): გ. გამყრელიძე, ცენტრალური კოლხეთის ძველი ნამოსახლარები, თბილისი;
გამყრელიძე (2020): გ. გამყრელიძე, სახელმწიფოებრიობის დასაბამი საქართველოში და არქეოლოგია, აკადემიკოს ანდრია აფაქიძის სახე-ლობის არქეოლოგიის ინსტიტუტის, ევროპის უნივერსიტეტის ისტორიულ-არქეოლოგიური მუზეუმის სამეცნიერო-კვლევითი ჟურნალი „არქეოლოგია“, N3, თბილისი;
გეგეშიძე (1953): მ. გეგეშიძე, წყლის ტრანსპორტი დასავლეთ საქართველოში (რიონის აუზი), მიმომხილველი N3, თბილისი;
გოგაძე, დავლიანიძე, ფანცხავა, ლომიტაშვილი (2010): ელ. გოგაძე, ც. დავლიანიძე, ლ. ფანცხავა, დ. ლომიტაშვილი, ქვის საწარმოო ნამოსახლარები კოლხეთიდან, „ძიებანი“, N19, თბილისი;
გრიგოლია (1971): გ. გრიგოლია, დასავლეთ საქართველოს საძიებო-არქეოლოგიური ექსპედიციის 1969 წლის მუშაობის შედეგები, არქეოლოგიური კვლევა-ძიება საქართველოში 1969 წ, თბილისი;
გრიგოლია (1992): გ. გრიგოლია, ქართული არქეოლოგიისა და საისტორიო გეოგრაფიის ძირითადი პრობლემები, ავტორეფერატი ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად, თბილისი;
გრიგოლია (1994): გ. გრიგოლია, ეგრის-ლაზიკის სამეფოს საისტორიო გეოგრაფიის პრობლემები, თბილისი;
თოდუა (2005): თ. თოდუა, რკინის ხერხები და ბარები დედოფლის გორის არქეოლოგიური მასალიდან, „იბერია-კოლხეთი“, N5, თბილისი;
ინანიშვილი, ჯიბლაძე (2019): გ. ინანიშვილი, ლ. ჯიბლაძე, ბრინჯაოს წარმოების ისტორიისათვის, თბილისი;
ინაძე (1994): მ. ინაძე, ძველი კოლხეთის საზოგადოება, თბილისი;
ლანჩავა (2015): ო. ლანჩავა, ქუთაისის არქეოლოგია, ქუთაისი;
ლომიტაშვილი (2002): დ. ლომიტაშვილი, ნოქალაქევი-I, საწარმო-ნამოსახლართა კულტურა (მძივების დასამზადებელი სახელოსნო ნოქალაქევიდან, კოლხურ-ეგვიპტური ანალოგები), კულტურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები, XIII, თბილისი;
ლომიტაშვილი (2003): დ. ლომიტაშვილი, ცენტრალური კოლხეთი ძვ. წ. VII ახ. წ. VIII სს. (ციხეგოჯი, არქეოპოლისი, ნოქალაქევი), სადოქტორო დისერტაცია, თბილისი;
ლორთქიფანიძე (1986): ოთ. ლორთქიფანიძე, არგონავტიკა და ძველი კოლხეთი, თბილისი;
ლორთქიფანიძე (1999): ოთ. ლორთქიფანიძე, ოქრომრავალი კოლხეთი, სამეგრელო, თბილისი-ზუგდიდი;
ლორთქიფანიძე (2001): ოთ. ლორთქიფანიძე, განძები კოლხურ ბრინჯაოს კულტურაში (ფუნქციის დეფინიციისა და კულტურულ-სოციოლოგიური ინტერპრეტაციის ცდა), კავკასია ნეოლით-ბრინჯაოს ხანის არქეოლოგიის საკითხები (ძიებანი VI, დამატება V), თბილისი;
ლორთქიფანიძე (2002): ოთ. ლორთქიფანიძე, ქართული ცივილიზაციის სათავეებთან, თბილისი;
მგელიაშვილი (1991): თ. მგელიაშვილი, საქართველოს გეოარქეოლოგია, თბილისი;
მუსხელიშვილი და სხვები (2010): დ. მუსხელიშვილი, ლ. ჯიბლაძე, ლ. პაპუაშვილი, ნ. პაპუაშვილი, ნაკლია II , თბილისი;
ნიორაძე (1941): გ. ნიორაძე, არქეოლოგიური გათხრები კოლხიდაში, ენიმკის მოამბე, X, თბილისი;
პაპუაშვილი (2014): რ. პაპუაშვილი, ი. პაპუაშვილი, შავი ზღვის პალეორეჟიმი და მისი გავლენა კოლხეთის დაბლობის დასახლებებზე (ძვ. წ. III-I ათასწლეულებში), თბილისი;
პაპუაშვილი (2006): რ. პაპუაშვილი, ი. პაპუაშვილი, ნამარნუ (ძვ. წ. II-I ათასწლეულების ძეგლები), გურია IV, თბილისი;
პაპუაშვილი, ჯიქია, ქობალია, პაპუაშვილი (2022): რ. პაპუაშვილი, ლ. ჯიქია, ნ. ქობალია, ი. პაპუაშვილი, ერგეტა (სამაროვნები), თბილისი;
რამიშვილი (1974): ალ. რამიშვილი, კოლხეთის მატერიალური კულტურის ისტორიიდან, თბილისი;
ყაუხჩიშვილი (1965): თ. ყაუხჩიშვილი, ჰიპოკრატეს ცნობებები საქართველოს შესახებ, ჰაერთა წყალთა და ადგილთა შესახებ, თბილისი;
ჩავლეიშვილი (1999): ი. ჩავლეიშვილი, გვიანბრინჯაო-ადრერკინის ხანის ნამოსახლარები სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოდან, ავტორეფერატი ისტორიის მეცნიერთა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად, თბილისი;
ჩართოლანი (1996): შ. ჩართოლანი, ძველი სვანეთი, თბილისი;
ჩიქოვანი (2000): თ. ჩიქოვანი კოლხეთის ზღვისპირეთის უძველესი დასახლებების მოდელი, ძიებანი 6, თბილისი;
ხახუტაიშვილი (1986): ნ. ხახუტაიშვილი, სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ზღვისპირეთი ადრერკინის ხანაში. სდსძ, XV, თბილისი;
ხოშტარია (1945):ნ. ხოშტარია; სოფ. ყულევის არქეოლოგიური გამოკვლევა სმამ, ტ, VII, 1-2, თბილისი;
ფხაკაძე (1993): გ. ფხაკაძე, დასავლეთ ამიერკავკასია ძველი წელთაღრი-ცხვის III ათასწლეულში, თბილისი;
ძიძიგური (1994): ლ. ძიძიგური, ძველი კოლხეთის სამეურნეო კულტურა, თბილისი;
ძიძიგური (2000): ლ. ძიძიგური, ამიერკავკასიის უძველესი სამიწათმოქმედო კულტურა (იარაღი, ნეოლით-ადრერკინის ხანა), თბილისი;
ჯაფარიძე (1982): ო. ჯაფარიძე, დასავლეთ საქართველო გვიანბრინჯაოს ხანაში, „მაცნე”, ისტორიის, არქეოლოგიის, ეთნოგრაფიისა და ხელოვნების ისტორიის სერია 1-2, თბილისი;
ჯიბლაძე (1997): ლ. ჯიბლაძე, კოლხეთის დაბლობის ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლართა სტრატიგრაფია, ქრონოლოგია პერიოდიზაცია (ფიჩორის ცენტრალური ბორცვის მასალების მიხედვით), თბილისი;
ჯიბლაძე (2001): ლ. ჯიბლაძე, კოლხეთის დაბლობის ბრინჯაოს ხანის კულტურების ზოგიერთი პრობლემური საკითხისათვის, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, არქეოლოგიური კვლევის ცენტ¬რი, კრებული გურია III, „მეცნიერება“, თბილისი;
ჯიბლაძე (2007): ლ. ჯიბლაძე, კოლხეთის დაბლობის ძვ. წ. III-II ათასწლეულების ნამოსახლარები, თბილისი;
ჯიბლაძე და სხვ. (2021): ლ. ჯიბლაძე, ბ. მურვანიძე, კ. ჩუბინიშვილი, გულეიკარის ნამოსახლარი, თბილისი, (ელექტრონული ვერსია). განთავსდა ციფრულ ბიბლიოთეკა ივერიელში http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/329790;
ჯიბლაძე, პაპუაშვილი (2013): ლ. ჯიბლაძე, რ. პაპუაშვილი, ხელოვნურ ბორცვთა აგებულებისათვის, საქართველოს ეროვნული მუზეუმის მოამბე, 4, 49-В, თბილისი;
ჯიბლაძე (2016): ლ. ჯიბლაძე, კოლხეთის ბრინჯაოს ხანის ხანის განძებთან დაკავშირებული ზოგიერთი საკითხისათვის, კავკასიოლოგიის საერთაშორისო სამეცნიერო კვლევითი საზოგადოებრივი ინსტიტუტის მოამბე, კრებული „ამირანი“, 28, ელექტრონული ვერსია, თბილისი;
ჯიბლაძე (2016-ა): ლ. ჯიბლაძე: კოლხეთის ბრინჯაო-ადრერკინის ხანის კულტურები და მათი ეთნიკური ატრიბუცია. საქართველოს ეროვნული აკადემია, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი, კრებული „გურია“, N6, თბილისი;
Апакидзе (1991): Д. Апакидзе, Центральная Колхида в эпоху поздней бронзы-раннего железа, Тбилиси;
Андрианов (1969): Б. Андрианов, Древние орисительные системы Приаралья, Мо¬сква;
Гогадзе (2017): Э. Гогадзе, К вопросу о хронологии и периодизации памятников Колхидской культуры (по материалам Носири-Мухурчи), იხ. კრებულში მარტვილის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის შრომები, I, თბილისი, 2017;
Гогадзе, Давлианидзе, Панцхава (1990): Э. Гогадзе, Ц. Давлианидзе, Л. Панцхава, Поселение–Производство-Памиятники нового типа Колхидской Культуры. Причерноморье VII-V вва,до н. Э. Письменные истолчники и Археология, Материалы V Мждународнголго симпозиума по древней истории Причерноморья (Вани 1987), Тбилиси;
Джавахишвили (1973): А. Джавахишвили, Строительное дело и архитектура поселении Южного Кавказа V-III тыс. до н.э. Тбилиси;
Куфтин (1950): Б. Куфтин, Материалы к археологии Колхиды, том II., Тбилиси;
Микеладзе, Хахутаишвили (1985): Т. Микеладзе, Д. Хахутаишвили, Древнее Колхидское поселение Намчедури, Тбилиси;
Микеладзе (1990): Т. Микеладзе, К археологии Колхиды (эпоха средней и поздней бронзы-раннего железа), Тбилиси;
Микеладзе (1994): Т. Микеладзе, Протокохская культура, Археология эпохи бронзы на Кавказе и Средней Азии, Москва;
Семенов (1974): С. Семенов, Происхождение земледелия, Москва;
Eurtwängler, Gagoshidze, Löhr, Luddwig (2008): A.Eurtwängler, I. Gagoshidze, H.Löhr, N. Luddwig. Iberia and Rome ,The Excavations of The Palace At Dedplis Gora And The Romans Influence In The Caucasian Klngdom of Iberia, Beier &Beran.
