რამდენიმე საკითხი ერეკლეს ევროპელი ელჩების მკვლელობის კულუარული დეტალების განმარტებისთვის
DOI:
https://doi.org/10.52340/sou.2023.19.25საკვანძო სიტყვები:
ერეკლე II, ქართლ-კახეთის სამეფო, ავსტრიის იმპერია, ვენა, მაურო ვერონელი, პატრე დომენიკოანოტაცია
წინამდებარე სტატია მიზნად ისახავს გავარკვიოთ რამდენად შემთხვევითია ის ფაქტი, რომ ქართლ-კახეთის მეფის ერეკლე II-ის მიერ 1781-1782 წლებში ევროპაში გაგზავნილმა ვერცერთმა ელჩმა დანიშნულების ადგილამდე ვერ მიაღწია, რა იყო ამის მიზეზი – ელჩების მკვლელობა, თუ ბუნებრივი სიკვდილი. ელჩობასთან დაკავშირებული ფაქტების, არსებული პოლიტიკურ ვითარებისა და ერეკლე II-ის შესახებ ავსტრიის სახელმწიფო არქივში დაცული წერილების ანალიზის საფუძველზე ირკვევა, რომ ორივე შემთხვევაში ეს იყო მკვლელობა და არა შემთხვევითობა. ეჭვს იწვევს ის გარემოება, რომ ერეკლე II კაპუცინელი ელჩის დომენიკოს გარდაცვალების შემდეგ მომდევნო 1782 წელს მაურო ვერონელს იმავე მიზნით აგზავნის ვენაში, თუმცა, არა კონსტანტინოპოლის, არამედ რუსეთის გზით. აპრობირებული მარშრუტის ცვლილება ერეკლეს აუცილებლად უნდა ჩაეთვალა ელჩის მკვლელობის გამო. ამ პერფორმანსით ერეკლე ცალსახად მიანიშნებს რუსეთს, რომ მისი ელჩობა არ შეიცავს ანტირუსულ განწყობებს. არსებობს პირველწყარო, რომლითაც დასტურდება, რომ ერეკლეს გაგზავნილ პირველ ელჩობას ჰყავს უცნობი მეთვალყურე, რომელიც დაინტერესებულია ელჩობის ჩაშლით, შესაბამისად დომენიკეს სიკვდილით. ამ პერიოდს 1782 წელს უკავშირდება ეკატერინა II-ის ოფიციალური რელაცია კანცლერ ბეზბოროდკოსადმი, რომლითაც რუსეთის იმპერატორი ადასტურებს, რომ ერეკლეს კავშირი ავსტრიის იმპერატორთან არ იყო სასურველი და ერეკლესაც მიმოწერაზე ხელი უნდა აეღო. აღნიშნული რელაციაა საფუძველი ცალსახად მივიჩნიოთ, რომ ერეკლეს ევროპული ელჩობის ჩაშლით რუსეთის საიმპერატორო კარია დაინტერესებული, შესაბამისად დიპლომატების მკვლელობები მისი დაკვეთით განხორციელდა. ერეკლეს ორივე ელჩი მოკლეს იმ მიზეზით, რომ სწორედ მათ ჰქონდათ დავალებული ზეპირად მოეხსენებინათ ავსტრიის იმპერატორისათვის ის, რაზეც არაფერი იყო ნათქვამი ოფიციალურად გაგზავნილ წერილებში. ამიტომაც აღმოჩნდა რუსეთის საიმპერატორო კარის მხრიდან მთავარი სამიზნე ორივე კაპუცინელი ელჩი იყო და არა ერეკლეს გაგზავნილი წერილები.
წყაროები
ალექსიშვილი (1956): მათე ალექსიშვილი, რუსეთ-საქართველოს ისტორიული ურთიერთობის საკითხისათვის,სამეცნიერო-მეთოდური კაბინეტის გამომცემლობა, თბილისი;
ბერძენიშვილი (1973): ნიკო ბერძენიშვილი, ლევან ბატონიშვილის გარდაცვალება.– საქართველოს ისტორიის საკითხები, წ. 6, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი;
ბულეიშვილი (1987): მარინე ბულეიშვილი, ქართლ-კახეთის 1772-1774 წწ. ელ-ჩობა რუსეთში ანტონ კათალიკოსისა და ლეონ ბატონიშვილის მეთაურობით.– რელიგიის ისტორისა და ათეიზმის საკითხები საქართველოში, თბილისი;
გურული (2015): ვახტანგ გურული, გენერალ გოტლიბ ტოტლებენის ავანტიურა საქართველოში.– ჩემი სამყარო. საქართველოს სტრატეგიათა და საერთაშორისო ურთიერთობათა კვლევის ფონდი, თბილისი;
დანიელოვი (2014): ნ. დანიელოვი, ლევან ერეკლეს ძე ბატონიშვილის ცხოვრება და მოღვაწეობა.– სტუდენტთა სამეცნიერო შრომების კრებული, N7, 2014, გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი, თბილისი;
დე გრაი დე ფუა (1985): დე გრაი დე ფუა საქართველოს შესახებ, ფრანგულიდან თარგმნა, შესავალი, შენიშვნები და საძიებელი დაურთო ჯუმბერ ოდიშელმა, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი;
დობორჯგინიძე (2019): ნინო დობორჯგინიძე, ერეკლე მეორისა და მისი სამეფოს ევროპული პროექცია. წიგნში: ნინო დობორჯგინიძე, ლევან ცაგარელი, ოლივერ რაისნერი, გიორგი ქავთარაძე. ქართველთა კულტურული კვალი გერმანიაში, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომც, თბილისი;
დობორჯგინიძე (2013): ნინო დობორჯგინიძე, საისტორიო მეხსიერების რეკონსტრუქციისათვის.– ზურაბ კიკნაძე-80, კრებული, ილიას უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი;
თამარაშვილი (1902): მიქელ თამარაშვილი, ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის, ნამდვილის საბუთების შემოტანითა და განმარტებით XIII საუკუნიდგან ვიდრე XX საუკუნემდე, ტფილისი;
თამარაშვილი (1995): მიქელ თამარაშვილი, ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე, გამომცემლობა „კანდელი“, თბილისი;
კალანდია (2017): მეფე ერეკლე ბრიტანულ და ირლანდიურ პრესაში = Prince He¬ra¬clius in the British and Irish press, ცნობები შეაგროვა, შესავალი და კომანტარები დაურთო გიორგი კალანდიამ, თბილისი;
კალანდია (2020a): ბრიტანული წყაროები საქართველოს შესახებ, შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა გიორგი კალანდიამ, საქართველოს ხელოვნების სასახლე, თბილისი;
კალანდია (2020b): ბრიტანული წყაროები საქართველოს შესახებ, შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა გიორგი კალანდიამ, საქართველოს ხელოვნების სასახლე, თბილისი;
ლამბერტი, სკოფილდი (2017): როგორ დავწეროთ ისტორია: შესავალი დისციპლინის ისტორიასა და პრაქტიკაში, რედაქტორები: პიტერ ლამბერტი და ფილიპ სკოფილდი; შესავალი წერილი, თარგმანის საერთო რედაქცია, კომენტარები მარიამ ჩხარტიშვილისა, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი;
მაისურაძე (1982): გურამ მაისურაძე, ქართველი და სომეხი ხალხების ურთიერთობა XIII-XVIII საუკუნეებში, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი;
მაჭარაძე (1998): ვალერიან მაჭარაძე, გეორგიევსკის ტრაქტატი (1783 წ. 24 VII).– ქართული დიპლომატიის ისტორიის ნარკვევები, II, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი;
ნაცვალაძე (2017): მამუკა ნაცვალაძე, ალექსანდრე ამილახვარის „გეორგიანული ისტორიის“ რუსულ იმპერიულ იდეოლოგიასთან მიმართების საკით-ხისადმი.– წყაროთმცოდნეობითი და ისტორიოგრაფიული კვლევები. საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია, 2017 წლის 18-21 ოქტომბერი, პროგრამა და მოხსენებათა თეზისები, თბილისი;
ნაცვალაძე (2020a): მამუკა ნაცვალაძე, სპეცსამსახურების დაპირისპირების უცნობი დეტალები ერეკლე II-ის სამეფო კარზე.– ერეკლე II-ის დაბა-დებიდან 300 წლისადმი მიძღვნილი საერთაშორისო სამეცნიერო-შემეცნებითი კონფერენცია, 2020 წლის 27-29 ნოემბერი თბილისი-თელავი, ტექნიკური უნივერსიტეტი, თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ნაწილი 1, თბილისი-თელავი;
ნაცვალაძე (2020b): მამუკა ნაცვალაძე, 1795 წელს საქართველოდან ევროპაში გაგზავნილი დღემდე უცნობი ელჩობის დეტალები.– აბრეშუმის გზის მე-15 დისტანციური საერთაშორისო კონფერენცია, 09-10 ოქტომბერი, თბილისი (საქართველო);
ნაცვალაძე (2020c): მამუკა ნაცვალაძე, „ბერძნული პროექტის“ ქართული პარადიგმები.– ქართველური მემკვიდრეობა, XXIV, ქუთაისი;
ნაცვალაძე (2020d): მამუკა ნაცვალაძე, გეორგიევსკის ტრაქტატის ქართულ-ავსტრიული უცნობი პრელუდიები.– სამეცნიერო შრომების კრებული, იაკობ გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, №1 (33), გამომცემლობა „უნივერსალი“, თბილისი;
ნაცვალაძე (2021a): მამუკა ნაცვალაძე, შვიდწლიანი ომისა და ბერძნული პროექტის კავკასიური სეგმეტის ურთიერთმიმართებისათვის. აბრეშუმის გზის მე-16 დისტანციური საერთაშორისო კონფერენცია 14-15 ოქტომბერი, თბილისი (საქართველო);
ნაცვალაძე (2021b): მამუკა ნაცვალაძე, მსოფლიო იმპერიათა კავკასიური გამბიტი და ერეკლე II .– ქართველური მემკვიდრეობა, XXV, ქუთაისი;
სამსონაძე (1988): მიხეილ სამსონაძე, საქართველოს გაერთიანების პრობლემა და საგარეო ორიენტაცია XVIII საუკუნეში, გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი;
ტაბაღუა (1979): ილია ტაბაღუა, საქართველო საერთაშორისო არენაზე XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი;
ტაბაღუა (2000): ილია ტაბაღუა, ევროპული ცნობები ერეკლე II-ის შესახებ, თბილისი;
ტუხაშვილი (1983a): ლოვარდ ტუხაშვილი, რუსეთი და საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოძრაობა აღმოსავლეთ საქართველოში, XVIII საუკუნის მეორე ნახევარი, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი;
ტუხაშვილი (1983b): ლოვარდ ტუხაშვილი, ლევან ბაგრატიონი, ერეკლე II-ის ვაჟის ცხოვრება და პოლიტიკური მოღვაწეობა.– „დროშა“ (ჟურნალი), N9;
ფერაძე (2006): ვახტანგ ფერაძე, ერეკლე II-ის ავსტრიასთან ურთიერთობის ისტორიიდან.– სამეცნიერო ჟურნალი „საისტორიო ვერტიკალები“, N1-(10), საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი, თბილისი;
ყორანაშვილი (2019): გურამ ყორანაშვილი, გეოგრაფიული დეტერმინიზმი, გეოგრაფიული ფაქტორის გაგება ისტორიულ მატერიალიზმში და გეოპოლიტიკა, კავკასია, თბილისი;
ყორანაშვილი (2018): გურამ ყორანაშვილი, მაინც როგორ უნდა დავწეროთ ისტორია?! თბილისი;
ყორანაშვილი (1986): გურამ ყორანაშვილი, პროფესია-ისტორიკოსი, გამომცემლობა „ნაკადული“, თბილისი;
შველიძე (2014): დიმიტრი შველიძე, საქართველოს მფარველობა და დაპყრობა რუსეთის მიერ, გამომცემლობა „მერიდიანი“, თბილისი;
ჩხარტიშვილი (2009): მარიამ ჩხარტიშვილი, ისტორიული მეცნიერების შე¬სა-ვა¬ლი, გამომცემლობა „უნივერსალი“, თბილისი;
ცინცაძე (1960): იასე ცინცაძე, 1783 წლის მფარველობითი ტრაქტატი: მასალები რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობის ისტორიისათვის, გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი;
ჯამბაკურ-ორბელიანი (1914): დაღისტნიდგან ლეკების გამოსვლა და სხვა ამბები, ალ. ვახტძე ჯამბ. ორბელიანისა, გამოცემული სარგის კაკაბაძის მიერ წერა-კითხვის საზოგადოებაში დაცულ ავტოგრაფიის მიხედვით, ბართლომე კალაძის სტამბა, ტფილისი;
Abrams Lynn (2010): Abrams Lynn, Oral History Theory, London: Routledge;
Arneth (1869): Joseph II und Katharina von Russland, Ihr Briefwechsel, hrsg. von Alfred, Ritter von Arneth, Wien, Braumüller;
Brundage (2017): Anthony Brundage, Going to the Sources: A Guide to Historical Research and Writing, 6th Edition. Wiley-Blackwell;
Bloch (1952): Marc Bloch, Apologie pour l'histoire ou métier d'historien. Librairie Armand Colin, Paris, 2 édition;
Collingwood (1993): R. G. Collingwood, The Idea of History, Rev. ed., edited and with a new introduction by J. van der Dussen, Clarendon Press, Oxford;
Gregory, Ell, (2008): Ian N. Gregory, Paul S. Ell. Historical GIS: Technologies, Methodologies, and Scholarship, Cambridge University Press;
Hughes-Warrington (2007): M. Hughes-Warrington, Fifty Key Thinkers on History, London: Routledge;
Iggers, Wang, Mukherjee, (2013): George G. Iggers, Q. Edward Wang, Supriya Mukherjee, A Global History of Modern Historiography, Routledge;
Iriye (2012): A. Iriye, Global and Transnational History: The Past, Present, and Future, New York: Palgrave Pivot;
Kaldellis (2014): Anthony Kaldellis, A New Herodotos, Laonikos Chalkokondyles on the Ottoman Empire, the Fall of Byzantium, and the Emergence of the West, Dumbarton Oaks;
Koselleck (2004): Reinhart Koselleck, Futures Past: On the Semantics of Historical Time, Columbia University Press;
Koselleck (2002): Reinhart Koselleck, The Practice of Conceptual History: Timing History, Spacing Concepts, Palo Alto: Stanford University Press;
Lukacs (2000): Lukacs John, Student’s Guide to the Study of History, ISI Books;
Langlois, Seignobos (1992): Charles-Victor Langlois, Charles Seignobos, Introduction aux études historiques, Editions Kimé, Paris;
Lambert, Schofield (2004): P. Lambert, P. Schofield, Making History: An introduction to the history and practices of a discipline. Routledge;
Doug, Reid (2017): Munro Doug, John G. Reid (eds.), Clio’s Lives: Biographies And Autobiographies Of Historians, Acton: ANU Press;
Natsvaladze (2020a): Mamuka Natsvaladze, Georgia and the Secret Project for Redistribution Europe 70-80s of the 18th century, LXXVI International Scientific Re-view of the Problems and Prospects of Modern Science and Education, (Boston. USA. - 23 December);
Natsvaladze (2020b): Mamuka Natsvaladze, Greek Project – Clue to the History of Georgia 50-90-ies of XVIII Century, XXIII International Scientific and Practical Conference Social and Economic Aspects of Education in Modern Society, Vol.1, November 25, Warsaw, Poland, 2020;
Natsvaladze (2020c): Mamuka Natsvaladze, Sensational Unknown Facts from Georgian Diplomacy of 90-ies of XVIII Century.– International Journal of Innovative Technologies in Social Science, No 7(28);
Natsvaladze (2020d): Mamuka Natsvaladze, Explanation of one conceptual subtext of a “Greek Project”.– Science and Practice: a new level of integration in the modern world, XI International Conference, Scope Academic House, September, 10 November, 30, Sheffield, UK;
Natsvaladze (2020e): Mamuka Natsvaladze, Capuchin Monks and the Russian Agents in Georgia in the 80s of the 18th Century.– Bridge to science: research works, Conference Proceedings, B&M Publishing, September, 10 December, 15, 2020, San Francisco, California, USA;
Natsvaladze (2021a): Mamuka Natsvaladze, Unknown backstages of Georgian Diplomacy in the 80-ies of the XVIII Century.– European Journal of Humanities and Educational Advancements (EJHEA) Vol. 2 No. 1;
Natsvaladze (2021a): Mamuka Natsvaladze, Russian Empire and Georgian-Austrian Diplomatic Relations in the 80s of the XVIII century.– Humanities and Social Sciences in Europe: Achievements and Perspectives. Proceedings of the 7th International symposium (January 25, 2020), Premier Publishing s.r.o. Vienna;
Natsvaladze (2021c): Mamuka Natsvaladze, Unknown anatomy of Georgian diplomatic assassinations.– Scientific Collection „InterConf“, (42): 1st International Scientific and Practical Conference „Theory and Practice of Science: Key Aspects“ (February 19-20, 2021) at Rome, Italy;
Natsvaladze (2021d): Mamuka Natsvaladze, „Persian Project“- one part Erekle’s safe Caucasus model.– Collection of scientific papers „ΛΌГOΣ“ with Proceedings of the I International Scientific and Practical Conference (Vol. 4), Cambridge, March 19, 2021, Cambridge-Vinnytsia: P.C. Publishing House & European Scientific Platform;
Natsvaladze (2021e): Mamuka Natsvaladze, Georgian-Austrian political variations of the 80-ies of the XVIII century, Scientific Collection „InterConf“, (50): with the Proceedings of the 8thInternational Scientific and Practical Conference „Scientific Horizon in The Context of Social Crises“ (April11-12, 2021), Tokyo, Japan:Otsuki Press;
Natsvaladze (2021f): Mamuka Natsvaladze, Paradigms for the State Security Model of Erekle II.– Scientific Collection „InterConf“, (53): with the Proceedings of the 7th International Scientific and Practical Conference „International Forum: Problems and Scientific Solutions“ (April 25-26, 2021), Melbourne, Australia: CSIRO Publishing House;
Natsvaladze (2021g): Mamuka Natsvaladze, The Caucasian GambiT of World Emperes and Erekle II.– Collection of scientific papers „ΛΌГOΣ“ with Proceedings of the II International Scientific and Practical Conference (Vol. 2), Oxford, May 28, 2021, Oxford-Vinnytsia: P.C. Publishing House & European Scientific Platform;
Natsvaladze (2021h): Mamuka Natsvaladze, The seven years' war and Caucasian outline of the Greak Project.– Collection de papiers scientifiques „ΛΌГOΣ“ avec des matériaux de la II conférence scientifique et pratique internationale (Vol. 2), Paris, 1er octobre 2021, Paris-Vinnytsia: La Fedeltà & Plateforme scientifique européenne;
Natsvaladze (2021i): Mamuka Natsvaladze, Stalin against Engels – For the Historiography of the Greek Project.– Education and science of today, intersectoral issues and development of sciences: Collection of scientific papers „ΛΌГOΣ“ with Pro-ce¬edings of the II International Scientific and Practical Conference (Vol. 2), Cambridge, October 29, 2021, Cambridge-Vinnytsia: P.C. Publishing House & European Scientific Platform;
Quigley (1979): Carroll Quigley, The evolution of civilizations. An introduction to his-torical analysis, Publisher: Liberty Fund Inc.; 2nd edition (August 1, 1979);
Raaflaub (2010): Kurt A. Raaflaub (ed.) Thinking, Recording, and Writing History in the Ancient World, Wiley-Blackwell;
Блок (1973): М. Блок, Апология истории или Ремесло историка, Издательство „Наука“, Москва;
Грамоты (1898): Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия относящиеся к Грузии, Под ред. А. А. Цагарели, Т. II, Вып. 1: Грузинские тексты с 1768 по 1801 год. Издательство Комиссия печатания государственных грамот и договоров, С.-Петербург;
Грамоты (1902): Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия относящиеся к Грузии, Под ред. А. А. Цагарели, Т. II, Вып. 2: Грузинские тексты с 1768 по 1801 год, Издательство Комиссия печатания государственных гра¬мот и договоров, С.-Петербург;
Данилевский, Кабанов, Медушевская, Румянцева (2004): И. Н. Данилевский, В. В. Кабанов, О. Медушевская, Ф. Румянцева, Источниковедение: Теория. История. Метод. Источники российской истории, Москва;
Духхардт (2011): Х. Духхардт, Россия и Вестфальский Мир.– Известия Смоленского государственного университета, №4 (16);
Зорин (2001): А. Зорин, Кормя двуглавного орла: Русская литература и государстве¬нная идеология в последней трети XVIII первой трети XIX века, Издательство Новое литературное обозрение, Москва;
Ивонин (2013): Ю. Е. Ивонин, От Вены до Санкт-Петербурга через Могилев и Смоленск (Путешествие императора Священной Римской империи Иосифа II в Россию в 1780 г. по его письмам Марии Терезии).– Вестник Тамбовского университета. Серия: Гуманитарные науки, №10 (126);
Ивонин (2011): Ю. Е. Ивонин, Путешествие Императора Священной Римской империи Иосифа II по землям российской губернии в 1780г.– Studia internationalia, Материалы международной научной конференции „Западный регион России в международных отношениях XVII-XX вв.“ Брянский государственный университет. Брянск;
Ланглуа, Сеньобос (2004): Ш. В. Ланглуа, Ш. Сеньобос, Введение в изучение истории, Пер. с французского А. Серебряковой, 2-е изд. Под ред. и со вступительной статьей Ю. И. Семенова, Москва;
Маркова (1966): О. П. Маркова, Россия, Закавказье и международные отношения в XVIII веке, Издательство „Наука“, Москва;
Милюков (1904): П. Н. Милюков, Очерки по истории русской культуры, в 2 ч. Ч. 1, 6-е изд. СПб. Изд. Журнала „Мир Божий“;
Нацваладзе (2021): Мамука Нацваладзе, Русская драматургия убийств европейских послов Ираклия II.– Научный журнал, №4 (59), 2021, Научно-методический журнал, Издательство „Проблемы науки“, Москва;
Нерсесов (1988): Г. А. Нерсесов, Политика России на Тешенском конгрессе, Издательство „Наука“, Москва;
Русский архив (1880): Переписка Екатерины Великой с Германским Императором Иосифом II-м 1774-1790.– Русский архив, Кн. 1, Москва;
Фриман (2011): Э. Фриман, Методы изучения истории, Изд. 2-е. Москва, Либ-роком.
