სვანეთის და აფხაზეთის საზღვრისპირა ტოპონიმიკური ძიებანი
DOI:
https://doi.org/10.52340/sou.2022.20.12საკვანძო სიტყვები:
სვანეთი, აფხაზეთი, ისტორიული საზღვრები, წერილობითი ძეგლები, „თავისუფალი სვანეთი“, ტოპონიმებიანოტაცია
ჩვენი ნაშრომის მიზანია შევისწავლოთ და გავაანალიზოთ საქართველოს ორი ისტორიული მხარის - სვანეთისა და აფხაზეთის საზღვრისპირა ადგილების ტოპონიმიკური ინფორმაციის შემცველი საბუთები: საეკლესიო ოთხთავები, ლექციონარების არშიებზე მინაწერი წერილობითი ცნობები, ეთნოგრაფიული ექსპედიციის შედეგად მოპოვებული მასალები. კვლევა ფოკუსირებულია სვანეთისა და აფხაზეთის ისტორიული საზღვრების დადგენის, საუკუნეების მანძილზე ცვალებადობის და ამ კონტექსტში ურთიერთობის საკითხებზე. კვლევამ გამოავლინა ახალი გარემოებები „თავისუფალი სვანეთის“ საზღვრების შესწავლის, აფხაზეთთან სასაზღვრო ტოპონიმების, მიწისმფლობელობის შესწავლის საკითხებში. ცნობები გამოირჩევა ტოპონიმიკური ერთეულების სიუხვით, რაც დაგვეხმარა მათი ლოკალიზაციის, ონომასტიკური ძიებისა და სასაზღვრო ზოლზე არსებული ადგილების დაზუსტებაში.
ნაშრომში გამოყენებულია წყაროს კრიტიკული ანალიზისა და ისტორიულ - შედარებითი კვლევის მეთოდები. ნაშრომის მეცნიერული სიახლე, ეფუძნება სვანეთში დაცული წერილობითი წყაროების შესწავლასა და გაანალიზებას, რის საფუძველზე მოხდა, ტოპონიმიკურად საზღვრების შემცველი წყაროების ცალკე ჯგუფად გამოყოფა და სვანეთის ჩრდილო - დასავლეთით აფხაზეთთან არსებული სასაზღვრო ტოპონიმიკის გამოვლენა. პირველად დეტალურად შესწავლილ იქნა სასაზღვრო ტოპონიმიკის შემცველი საბუთების შინაარსობრივი ასპექტები. გარდა წერილობითი წყაროებისა და ტოპინიმიკისა, ზემო სვანეთის ისტორიული გეოგრაფიის დადგენაში უმნიშვნელოვანესია თავისუფალი მიწისმფლობელობის ფორმების და სხვა ტრადიციული მახასიათებლების თავისებურებების გაანალიზება, რაც ეთნოგრაფიული მასალით არის შესაძლებელი.
სვანეთის წერილობით ძეგლებში, ოთხთავებზე მინაწერ დოკუმენტებში, ტოპონიმიკასა და ეთნოგრაფიულ მონაცემებში თვალნათლივ ჩანს, სვანეთისა და აფხაზეთის საზღვრის სხვადასხვა ეპოქებში მონაცვლეობის ისტორიული სურათი. მიუხედავად ამისა, ადგილზე, ზემო სვანეთ-აფხაზეთის საზღვარზე და დალის ხეობაში ეთნოგრაფიულმა და ტოპონომიკურმა კვლევებმა მეტი მასალა უნდა გამოავლინოს საქართველოს ორი ისტორიული მხარის - სვანეთისა და აფხაზეთის საზღვრების შესწავლა - დაზუსტების საკითხში.
წყაროები
ბატონიშვილი (1973) ვახუშტი ბატონიშვილი, აღწერა სამეფოსი საქართველოსა, წიგნში: „ქართლის ცხოვრება“, ტომი IV. ტექსტი დადგენილი ყველა ძირითადი ხელნაწერის მიხედვით სიმონ ყაუხჩიშვილის მიერ, გამომც. „საბჭ. საქართველო“, თბილისი.
გაბლიანი (1925). ეგნატე გაბლიანი. ძველი და ახალი სვანეთი. „სახელმწიფო გამომცემლობა“, ტფილისი;
გაბლიანი (1927). ეგნატე გაბლიანი. თავისუფალი სვანეთი. ტფილისი, გამომცემლობა „სახელგამი“;
გეორგიკა (1961). გეორგიკა: ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ. ტ. I. ტექსტები ქართული თარგმანითურთ გამოსცეს და განმარტებები დაურთეს ალ. გამყრელიძემ და სიმონ ყაუხჩიშვილმა, თბილისი, „საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია“;
გეორგიკა (1965). გეორგიკა. ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ : ტომი II. ტექსტები ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და განმარტებები დაურთო სიმონ ყაუხჩიშვილმა, გამომცემლობა „მეცნიერება“ , თბილისი;
გეორგიკა (1936) გეორგიკა. გეორგიკა - ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ - ტომი III - ბერძნული ტექსტი ქართული თარგმა-ნითურთ გამოსცა და განმარტებები დაურთო სიმონ ყაუხჩიშვილმა გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი;
დრასხანაკერტელი (1965). იოანე დრასხანაკერტელი. სომხეთის ისტორია (786-925 წწ.). სომხური ტექსტი ქართული თარგმანით, გამოკვლევითა და საძიებლებით გამოსცა ე. ცაგარეიშვილმა; კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინ-ტი. თბილისი;
თაყაიშვილი (1937). ექვთიმე თაყაიშვილი. არქეოლოგიური ექსპედიცია ლეჩხუმ-სვანეთში 1910 წელს. პარიზი;
ინგოროყვა (1941). პავლე ინგოროყვა. სვანეთის საისტორიო ძეგლები. ნა-კვეთი 2. ტექსტები. თბილისი;
¬ინგოროყვა (1965). პავლე ინგოროყვა. გიორგი მერჩულე. ქართველი მწე¬რა¬ლი მეათე საუკუნისა: ნარკვევი ძველი საქართველოს ლიტერატურის, კულტურის და სახელმწიფოებრივი ცხოვრების ისტორიიდან, „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი;
მიბჩუანი (1989). თეიმურაზ მიბჩუანი. დასავლეთ საქართველოს ქართველ მთიელთა ეთნოგენეზის განსაზღვრისა და კულტურის ისტორიიდან. თსუ გამომცემლობა, თბილისი;
ნიჟარაძე (1904). ბესარიონ ნიჟარაძე. სვანეთის ხელნაწერები, თბილისი;
სილოგავა (1986). ვალერი სილოგავა. სვანეთის წერილობითი ძეგლები, X-XVII სს. ტ. I, ისტორიული საბუთები და სულთა მატიანეები. გამომც. „მეცნიერება“, თბილისი;
ენციკლოპედია (1983) ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6. თბილისი;
ყაუხჩიშვილი (1976). თინათინ ყაუხჩიშვილი. ბერძენი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ.წიგნი გამომც. „მეცნიერება“, თბილისი;
ყაუხჩიშვილი (1957). თინათინ ყაუხჩიშვილი. სტრაბონის გეოგრაფია: ცნო-ბები საქართველოს შესახებ, „საქ. სსრ მეცნ. აკად.სტ-ბა“, თბილისი;
ჭკადუა (2020). ამბაკო ჭკადუა. სვანური ტოპონიმიკა. გამოსაცემად მოამზადეს და გამოკვლევები დაურთეს რ. ჭკადუამ, ე. გაზდელიანმა, ლ. გიგლემიანმა, მ. საღლიანმა, ნ. შავრეშიანმა. გამომცემლობა „უნივერსალი“, თბილისი;
ხარაძე (1953). რუსუდან ხარაძე. სახალხო მმართველობის სისტემა სვანეთში. მასალები საქართველოს ეთნოგრაფიისთვის. VI. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია, თბილისი;
ჯანაშია (1949). სიმონ ჯანაშია. შრომები. I. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია, თბილისი;
Анчавадзе (1959). Зураб Анчавадзе. Из истории средневековой Абхазии. Абгосиздат, Cухуми.
