სასკოლო განათლების ისტორიული დისკურსი საქართველოში XX საუკუნის დასაწყისში
DOI:
https://doi.org/10.52340/sou.2023.21.37საკვანძო სიტყვები:
XX საუკუნის დასაწყისი, საქართველო, ისტორიული დისკურსი, სასკოლო განათლება, ევროპული შეხედულებები, რუსიფიკაციის დაძლევაანოტაცია
წინამდებარე ნაშრომში შესწავლილია საქართველოში, XX საუკუნის დასაწყისში მიმდინარე სასკოლო განათლების ისტორიული დისკურსი, რომელიც მიზნად ისახავდა რუსეთის იმპერიის კოლონიალური საგანმანათლებლო პოლიტიკის (პირველ რიგში რუსიფიკაციის) შედეგების დაძლევასა და გამოსწორებას ქართულ განათლებაში, ახალი, პროგრესული იდეების ძიებას როგორც ევროპულ, ასევე რუსულ საგანმანათლებლო შეხედულებებში და მათი გამოცდილების გაზიარებას ქართული ეროვნული სკოლის აღდგენა - ფორმირების პროცესში.
ეპოქის ქართული ჟურნალ-გაზეთების ფურცლებზე ვხვდებით დისკუსიას ევროპულ და რუსულ განათლებაში მიმდინარე პროცესებზე და სიახლეებზე, მაგალითად, სასკოლო დისკურსის უმნიშვნელოვანესი თემა იყო დასავლურ საგანმანათლებლო სისტემაში გაზიარებული პროგრესული პედაგოგიური შეხედულებანი, მათ შორის „ახალი სკოლის თეორია“, რომელიც „თავისუფალი აღზრდის პრინციპებს“ ემყარებოდა. აქტუალური კრიტიკის საგანი იყო რუსეთის იმპერიის საგანმანათლებლო სკოლებში გაბატონებული „ინტელექტუალიზმის თეორია“ და „ფორმალური განათლების“ საკითხი და ა. შ.
ამ ისტორიული დისკურსის დროს შეიქმნა დიმიტრი უზნაძის „ექსპერიმენტული პედაგოგიკის თეორია“, რომელიც ხელს უწყობდა ბავშვის ინდივიდუალური და ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებას სასკოლო განათლებაში. მეცნიერი ცდილობდა ქართული საგანმანათლებლო სისტემის დივერსიფიკაციას და ფიქრობდა, რომ ეს არ იყო ერთადერთი თეორია, რომლითაც შეეძლო ქართულ სკოლას ეხელმძღვანელა.
საგანმანათლებლო თეორიებსა და სასწავლო მეთოდებზე გამოქვეყნებულ სადისკუსიო წერილებში იგრძნობა იმდროინდელი ევროპის და რუსეთის მოწინავე საგანმანათლებლო წრეებში არსებული შეხედულებების გავლენა, ამავე დროს შესამჩნევია დამოკიდებულებებისა და ღირებულებების ეროვნულ-სოციალურ ჭრილში ფოკუსირება. ამ მხრივ, განსაკუთრებით საინტერესოა ქართველ განმანათლებელთა კონცეპტუალური ხედვა ეროვნული ხასიათის სწავლის მეთოდების ჩამოყალიბებაზე, რომელიც გათვლილი იქნებოდა „ქართველი მოწაფის ფსიქიკურ და ფიზიკურ თვისებებზე“, ქართველთა ეროვნულ ხასიათსა და მენტალიტეტზე.
წყაროები
ბასილაძე (2011) ნოდარ ბასილაძე. XIX საუკუნის მეორე ნახევრის ქართველ განმანათლებელთა ბრძოლა მშობლიურ ენაზე სწავლებისთვის, გამომცემლობა „ლაზარე;
ბასილაძე, თავდგირიძე (2024) იმერი ბასილაძე, ლელა თავდგირიძე. XX საუკუნის ქართული დიდაქტიკური აზროვნების განვითარების ისტორიის საკითხები(1900-1960) თბილისი, გამომცემლობა „საჩინო“ ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://monographs.4science.ge/index.php/ss/catalog/view/-137/161/373
ბერულავა (1967) ნადეჟდა ბერულავა. დიმიტრი უზნაძე, ცხოვრება და შემოქმედება, თბილისი, გამომცემლობა „მეცნიერება“;
ბოცვაძე (2025) იოსებ ბოცვაძე. გაზეთი დროება ქართული ენციკლოპედია, ხელმისაწვდომია ბმულზე https://georgianencyclopedia.ge/ka/form/4656
ბოცვაძე (1991) ზურაბ ბოცვაძე. იაკობ გოგებაშვილი. გამომცემლობა „განათ-ლება“;
ბოცვაძე (1908) ლუარსაბ ბოცვაძე. დედა ენა, როგორც საფუძველი სწავლებისა, ჟ. „განათლება“, N1. გვ. 57-80.
ბოცვაძე (1912) ლუარსაბ ბოცვაძე. პედაგოგიური შეუგნებლობა, „ახალ მასწავლებლის“ და „გუთნის შემდგენლების“ გამო, ჟურნალი „განათლე-ბა“, 1912, N3; გვ. 161- 175;
გოგებაშვილი (1903) იაკობ გოგებაშვილი, ბურჯი ეროვნებისა, თხზულება იაკობ გოგებაშვილისა. მე-2 შევსებული გამოცემა. ტფილისი არ. ქუთათელაძის სტამბა;
გოგებაშვილი (1954) იაკობ გოგებაშვილი. ბურჯი ეროვნებისა, თხზულებანი, ტ. 2. ტომი შეადგინეს და დასაბეჭდად მოამზადეს ვ. ქაჯაიამ და ზ. კიკნაძემ, რედ. გ. თავზიშვილი და დ. ლორთქიფანიძე, საქართველოს სსრ განათლების სამინისტროს პედედაგოგიკის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი.
თავზიშვილი (1977) გიორგი თავზიშვილი. რჩეული პედაგოგიური თხზულებანი, ტ II. იოსებ ბოცვაძის რედაქციით, გამომცემლობა „განათლება“;
იდეალისტი (1908) მოკლე შენიშვნა სწავლა-განათლების შესახებ საქართველოში, ჟურნალი „განათლება“, N1. გვ. 41- 58.
იმედაშვილი (2018) იოსებ იმედაშვილი. ქართველ მოღვაწეთა ლექსიკონი, 1801-1952,ეროვნული ბიბლიოთეკის გამომცემლობა,სტამბა „კოლორი“;
კარიჭაშვილი (1929) ქართული პერიოდული გამოცემების ბიბლიოგრაფიული მიმოხილვა,1819–1905 წწ. „ქართული მწერლობა“ 1929, N6-7, ივნისი-ივლისი;
კვალი (1904) მიმომხილველი, გაზეთი კვალი, 1904 N5.
საქართველოს გაზეთები (2025). საქართველოს გაზეთები, საქართველოს ეროვნული ბიბლიოთეკის საიტი, ინფორმაცია განახლებულია 2025 წლის 27 ივნისს. http://www.nplg.gov.ge/paperge/ka/browse/003078/
საითიძე (2009) გელა (გიორგი) საითიძე. პეტრე სურგულაძის საგამომცემლო - პუბლიცისტური და საზოგადოებრივ - პოლიტიკური მოღვაწეობა, გამომცემლობა „უნივერსალი“;
სახალხო გაზეთი (1909, 25.10. N8). ნუთუ მართალია? „სახალხო გაზეთი“ 1909 წლის 25 ოქტომბერი, N8. გვ.3;
სახალხო გაზეთი (1909.22.10. N7) სოხუმის ექვსკლასიან პროგიმნაზიას... „სახალხო გაზეთი“. 1909 წლის 22 ოქტომბერი. N7, გვ.4;
სახალხო გაზეთი (1909, 11.10. N4) შარშან დააარსეს...„სახალხო გაზეთი“. 1909 წლის 11 ოქტომბერი, N4. გვ.3;
სურგულაძე (1904) პეტრე სურგულაძე. ენა და ერი. საქართველოს კალენდარი, ქ.შ. წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამოცემა, N 65. გვ. 534-564;
სურგულაძე (1905 1) პეტრე სურგულაძე.ეროვნული ენა. ამხ. „ცისკარი“-ს გამოცემა N 2, სტამბა ამხანაგობა „შრომა“. ტფილისი;
სურგულაძე (19052) დაწყებითი განათლება პეტრე სურგულაძისა, ტფილისი, ელექტრონის სტამბა, წიგნ. გ. ქართვ. ამხანაგობისა;
უზნაძე (1910) დიმიტრი უზნაძე. აღზრდის მიზნები, გაზეთი „დროება“ N6;
უზნაძე (1911,1) დიმიტრი უზნაძე. ნაწყვეტები ექსპერიმენტული პედაგოგიკიდან, ნაწ. I.გაზ. „კოლხიდა“, 1911 N76, 77, 78, 83, 88, 90, 91, 92, 93, 96, 98.
უზნაძე (1911, 2) დიმიტრი უზნაძე. ნაწყვეტები ექსპერიმენტული პედაგოგი-კიდან, ნაწ. II, ყურადღება, გაზეთი „კოლხიდა“, 1911 N103, N104.
უზნაძე (19121) დიმიტრი უზნაძე. „აღზრდის ძირითადი ტრაგედია და ექსპერიმენტალური პედაგოგიკა“, ჟურნ. „განათლება“, 1912, N 6, გვ. 428-438;
უზნაძე (19122) დიმიტრი უზნაძე. ექსპერიმენტული პედაგოგიკის შესავალი, ქუთაისი, სტამბა „ძმობა“;
უზნაძე (1914) დიმიტრი უზნაძე.ომის ფილოსოფია, „სახალხო ფურცელი“, N148, N149; N150; N153; N154;
უზნაძე (1915) დიმიტრი უზნაძე. პედაგოგიური წერილები, 1. პროფესიონალიზმი, N 59; 2. საზოგადო განათლება, N60; 3-4. ცხოვრებასთან დაახლოვების პრინციპი, N53; N64; 5. N69;
უზნაძე (19161) დიმიტრი უზნაძე. პედაგოგიური წერილები, 6. ცხოვრების რაობა და აღზრდა, ნ78; N79;
უზნაძე (19162) დიმიტრი უზნაძე. მსოფლიოს ისტორია, ნაწილი პირველი, ძველი აღმოსავლეთი და პირველყოფილი კულტურა, ქუთაისი, ა. მთავრიშვილისა და ამხანაგობის წიგნის მაღაზიის გამოცემა, წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების ქუთაისის გან-ბის სტამბა.
უზანაძე (1917) დიმიტრი უზნაძე. მსოფლიოს ისტორია, ნაწილი პირველი, ძვე-ლი აღმოსავლეთი და პირველყოფილი კულტურა, მე-2 შევსებული გამოცემა, ქუთაისი, ა. მთავრიშვილისა და ამხანაგობის წიგნის მაღაზიის გამოცემა, 102, II.
ქსე (1978) ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, მთავარი რედაქტორი ირაკლი აბაშიძე. ტ. 3. პოლიგრაფიისა და წიგნის ვაჭრობის საქმეთა სახელმწი-ფო კომიტეტის ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი. თბილისი;
ქსე (1980) სოლომონ ხუციშვილი. „ივერია“ ქართული საბჭოთა ენციკლოპე-დია, მთავარი რედაქტორი ირაკლი აბაშიძე. ტ. 5. პოლიგრაფიისა და წიგნის ვაჭრობის საქმეთა სახელმწიფო კომიტეტის ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი. თბილისი;
ქსე (1983) ი. ლორთქიფანიძე, „მეგობარი“, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, მთავარი რედაქტორი ირაკლი აბაშიძე. ტ. 6. პოლიგრაფიისა და წიგნის ვაჭრობის საქმეთა სახელმწიფო კომიტეტის ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი. თბილისი;
ქსე (1984) ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, მთავარი რედაქტორი ირაკლი აბაშიძე. ტ. 7. პოლიგრაფიისა და წიგნის ვაჭრობის საქმეთა სახელმწიფო კომიტეტის ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი. თბილისი;
ქინქლაძე (1963) ოთარ ქინქლაძე. „დროება“ და აღზრდის საკითხები, საქართველოს კომპარტიის ცკ-ს გამომცემლობა, თბილისი;
ქინქლაძე (1966) ოთარ ქინქლაძე. ქართული პრესის საგანმანათლებლო პროგრამა, XIX საუკუნე. ზოგადი მიმოხილვა, გამომც. „განათლება“;
წინამძღვრიშვილი (1909) ილია წინამძღვრიშვილი. ოჯახი შეირყა გაზეთი „სახალხო გაზეთი“, 1909 წლის 22 ოქტომბერი, N7. გვ. 2. პირველი გაგრძელება N8.გვ. 1-2; გაგრძელება - N9.გვ.1-2;
ჭავჭავაძე (1938) ილია ჭავჭავაძე. პედაგოგიური თხზულებანი. წინასიტყვაობის ავტორი გ. თავზიშვილი, ილია ჭავჭავაძის დაბადებიდან 100 წლის შესრულების გამო 1837-1937, პედაგოგიკის სამეცნიერო - კვლეევითი ინსტიტუტი. გამომცემლობა „სახელგამი“, თბილისი;
ჭავჭავაძე (1928) ილია ჭავჭავაძე. თხზულებანი, ტ. VII. ქართული წიგნის გამოცემა;
ჯოხაძე (1957) დ. ჯოხაძე. დარვინიზმის გავრცელება საქართველოში, პოლიგრაფკომბინატი „კომუნისტი“, თბილისი;
Alan Kim (2015) Johann Friedrich Herbart, Stanford encyclopedia of Philosophy Archive, Winter 2015 Edition. ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://plato.¬st-an¬f¬ord.edu/archives/win2015/entries/johann-herbart/
Baynes, T. S., ed. (1878), Francis Bopp , Encyclopædia Britannica, vol. 4 (9th ed.), New York: Charles Scribner's Sons, pp. 49–50 ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://en.wikipedia.org/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica
Chisholm, Hugh, ed. (1911). „Tyndall, John“. Encyclopædia Britannica. Vol. 27 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 499–500. ხელმისაწვდომია ბმუ-ლზეhttps://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Tyndall,_John
Deutsche Biographie (1894) ხელმისაწვდომია https://web.archive.org/web¬/20150-402090159/http://bsbndb.bsb.lrz-muenchen.de/sfz32265.html (ბოლო ნახვა 15/11/2024).
Elschenbroich (1972) Elschenbroich, Adalbert, "Hildebrand, Rudolf" in: Neue Deu¬ts¬che Biographie 9 (1972), S. 124-126 [Onlinefassung]; URL: ხელმისაწვდომია ბმულზე: http://www.deutsche-biographie.de/ppn118774425.html ასევე იხილეთ: Friedrich Schlosser: Encyclopædia Britannica ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.britannica.com/b-iography/Friedrich-Schlosser
Friedl (1992) Hans Friedl: Schlosser, Friedrich Christoph. In: Hans Friedl u. a. (dir.): Biographisches Handbuch zur Geschichte des Landes Oldenburg. Hrsg. im Auftrag der Oldenburgischen Landschaft. Isensee, Oldenburg 1992,
Goebel (1894) Julius Goebel. Modern Language Notes, Vol. 9, No. 6 (Jun., 1894), pp. 171-175 (5 pages), ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.jstor.org/sta-ble/2918234?origin=crossref&seq=1 (ბოლო ნახვა 15/11/2024);
Krulj,Vidosavljević,Lazović (2020) John Amos Comenius: The teacher of nations and the founder of didactic principles. ხელმისაწვდომია საიტზე: https://-www.researchgate.net/publication/347049953_John_Amos_Comenius_The-_teacher_of_nations_and_the_founder_of_didactic_principles
Meyer (1903) R. M. Meyer, R. Laube, Rudolf Hildebrand und seine Schule, Die Li¬te¬ratur des 19. Jahrhunderts, Leipzig 1903;
Martirano (1997) M. Martirano, Religion, Kulturgeschichte und moralisches Urteil in der Geschichtsauffassung Friedrich Christoph Schlossers, in «Geschichte und Gegenwart», 16 (1997) 4;
Каптерев (1901) П. Ф. Каптерев. Аристократия ума в школе и в жизни, журнал Образование. 1901. № 2. С. 65-84; № 3. С. 136-146; № 4. С. 1-9;
Каптерев (1982) П. Ф. Каптерев. Избранные педагогические сочинения, Под ред. А. М. Арсеньева. - Москва, издательство „Педагогика“;
Коджаспирова (2003) Г. М. Коджаспирова. История образования и педаго¬ги¬че-ской мысли: таблицы, схемы, опорные конспекты.,2003.- С.138.
Лейтесс (1998) Н. С. Лейтесс. П. Ф. Каптерев как психолог детства, (К 150-ле-тию со дня рождения),http://www.voppsy.ru/journals_all/issues/1998/984/98-4084.htm (ბოლო ნახვა 2024 წლის 13 ოქტომბერი);
Словарь (1991) Философский словарь. Под ред. И.Т. Фролова. Москва, Издательство Политиздат;
Харламов (1999) Харламов И.Ф. Педагогика. Москва, издательство, Гардари-ки, 1999, https://www.p-lib.ru/pedagogika/harlamov/harlamov40.html.
