ხელოვნების ფსიქოლოგიის ერთი პრობლემა ედგარ პოსა და გალაკტიონის შემოქმედების მიხედვით
DOI:
https://doi.org/10.52340/sou.2023.21.27საკვანძო სიტყვები:
ხელოვნების ფსიქოლოგია, ედგარ ალან პო, გალაკტიონ ტაბიძე, შემოქმედებითი პარალელები, მეტაფორაანოტაცია
დიდი ამერიკელი ავტორის, ედგარ ალან პოს და გენიალური ქართველი მეფე - პოეტის გალაკტიონ ტაბიძის კონცეპტებში გვხვდება გასაოცარი თანხვედრები, რომლებიც ამ ორი პოეტისა და დიდი ადამიანის მაღალ სულიერ ღირებულებებსა და სამყაროსადმი მსგავს დამოკიდებულებებზე მიუთითებს.
ორივე პოეტის ნაწერებში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა გიჟის, შეშლილის ცნებებს. ეს მეტაფორული გამოყენება არა კლინიკურ შეშლილობას, არამედ მხატვრის ჩვეულებრივი ადამიანის შესაძლებლობებზე მაღლა, ცნობიერების უფრო მაღალ დონეზე ამაღლებას გულისხმობს. გოეთე, გრიგოლ რობაქიძე, ედგარ პო, გალაკტიონი, ტერენტი გრანელი შეშლილის ცნებას უმაღლესი აღქმის, დადებითი ენერგიისა და შთაგონების სინონიმად აღიქვამდნენ. მაგრამ სიგიჟემ, სიგიჟემ თავისი საზიზღარი შინაარსი ტოტალიტარულ საბჭოთა იმპერიაში შეიძინა და სამართლიანობისა და თავისუფლების მსახურ ხელოვანებს შეშლილებად მოიხსენიებდნენ. ამის მაგალითია ტერენს გრანელის ფსიქიკურად დაავადებულად გამოცხადება. საბჭოთა პოლიტიკურმა სისტემამ არც გალაკტიონ ტაბიძე დაინდო და მისგან „გიჟი პოეტის“ ხატი შექმნა.
„შეშლილი პოეტის“ გენიალური ესთეტიკა ჩანს ამერიკელი პოეტის ედგარ ალან პოს შემოქმედებაშიც. ამ მხრივ, ის გალაკტიონ ტაბიძისა და ტერენტი გრანელის სულიერი მოკავშირეა. განსაკუთრებით დიდი მსგავსებაა ედგარ პოსა და გალაკტიონის შემოქმედაბაში.
წინამდებარე ნაშრომი ამ ორი დიდი შემოქმედის მემკვიდრეობაში არსებულ პარალელებს განიხილავს ერთი კონკრეტული კონცეპტის - გიჟის, შეშლილის მეტაფორული გააზრების კუთხით.
წყაროები
ალშვანგი (1963): ალ. ალშვანგი, ბეთხოვენი, მთარგმნელი კ. ბერიშვილი, რედაქტორი რ. ჯაფარიძე, თბილისი. გამომცემლობა „ნაკადული“;
ესეები (1989) ესეები, ინგლისურიდან თარგმნეს პაატა და როსტომ ჩხეიძეებმა. თბილისი, გამომცემლობა „მერანი“;
გამსახურდია (1995): ზვიად გამსახურდია, დილემა კაცობრიობის წინაშე, (ამონარიდი), სარედაქციო კოლეგია მიხეილ (გელა) სალუაშვილი, ბეჟან შერგელაშვილი, კობა მახაური, თბილისი, გამომცემლობა „ხმა ერისა“, თბილისი;
კვიტაიშვილი (2012) ემზარ კვიტაიშვილი. პოსეიდონის საუფლოში („ქალაქი წყალქვეშ“), კრებული გალაკტიონოლოგია, ტ. 6. რედაქტორი თეიმურაზ დოიაშვილი, შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტი, გალაკტიო-ნის კვლევის ცენტრი, ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა, თბი-ლისი;
ლომბროზო (2009) Ломброзо, Чезаре. Гениальность и помешательство. перевод с итальянского Г. Тетюшиновой, Москва, Издательство „РИПОЛ классик“;
პო (1911): ედგარ პო ოთხ ტომად, ტ.II, თარგმანი ინგლისურიდან კონსტანტინე ბალმონტის, მოსკოვი, რუსულ ენაზე;
პო (2001): ედგარ პო, რჩეული ლირიკა, = Selected verse, რედაქტორ შემდგენელი ლეილა გამსახურდია, კოტე ჯანდიერი. პირველი გამოცემა. გამომცემლობა „დიოგენე“, თბილისი;
პო (2011) ედგარ პო, მოთხრობები, თარგმანი ზაურ კილაძის, გამომცემლობა „პალიტრა L“, თბილისი;
ტაბიძე (1993) გალაკტიონ ტაბიძე, ხუთ ტომად, ტ I. ლექსები. შემდგენლები: ხუტა გაგუა, ჯანსუღ ღვინჯილია, ვახტანგ ჯავახაძე. გამომცემლობა „საქართველო“, თბილისი;
ჯავახაძე (1991): ვახტანგ ჯავახაძე, უცნობი, გალაკტიონ ტაბიძე, გამომცემლობა „ნაკადული“. თბილისი;
ჯავახაძე (2008) ვახტანგ ჯავახაძე. ისევ გალაკტიონი, კრებული გალაკტიონოლოგია, ტ. 4. კრებული ეძღვნება გალაკტიონის სამწერლო ასპარეზზე გამოსვლის 100 წლისთავს, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტი, გალაკტიონის კვლევის ცენტრი.
